Wdrażanie i weryfikacja bezpieczeństwa leków | Farmakowigilancja

Jesteśmy świadkami starzenia się społeczeństw. Medycyna stale się rozwija. Ale także w badaniach nad nowymi lekami czas nie stoi w miejscu. Coraz więcej ludzi potrzebuje leków – i to często wielu rodzajów. Wielu ludzi musi codziennie przyjmować wiele różnych leków.

Długa droga od badań do dopuszczenia leku 

Jak w takiej sytuacji zapewnić bezpieczeństwo i jakość leczenia? Jakie są dzisiejsze uregulowania w kwestii bezpieczeństwa leków i jakie jednolite standardy muszą być przy tym przestrzegane? W tym artykule na naszym blogu można przeczytać o bezpieczeństwie i rozmaitych procedurach dopuszczenia leków do sprzedaży. 

Co kryje się pod pojęciem bezpieczeństwa leków 

Bezpieczeństwo leków, określane również mianem farmakowigilancji, polega na systematycznym i długotrwałym monitorowaniu bezpieczeństwa stosowania danego leku. Testy prowadzone na grupach ludzi i zwierząt pozwalają wykryć i ocenić niepożądane lub wręcz szkodliwe skutki przyjmowania leku. Zanim leki trafią do obrotu, muszą uzyskać oficjalne dopuszczenie.

Na rynku niemieckim reguluje to ustawa o lekach (Arzneimittelgesetz; AMG) obowiązująca od 1961 roku. Ustawa ta określa jednolite zasady w dziedzinie dostaw i bezpieczeństwa leków. W międzyczasie z początkowych 65 paragrafów ustawa ta rozrosła się do niemal 200. Wytyczne
i procedury są nieustannie udoskonalane.

Niemniej jednak bezpieczeństwo leków będzie nadal postrzegane jako nierozerwalny związek pomiędzy bezpieczeństwem produktu, bezpieczeństwem kanałów sprzedaży oraz bezpiecznym i skutecznym stosowaniem leków.

Podstawy farmakowigilancji w telegraficznym skrócie 

W dalszej części przyjrzymy się celom i zakresowi farmakowigilancji.

Cele działań w dziedzinie farmakowigilancji: 

• Optymalizacja opieki nad pacjentem, przede wszystkim w związku ze stosowaniem leków oraz poprawą zabiegów medycznych
• Szacunkowa ocena korzyści, działań niepożądanych, jak również pomiar skuteczności
• i ryzyka leków
• Wsparcie poprzez promowanie informacji, kształcenia, a także szkolenia w zakresie farmakowigilancji

Zakres działań w dziedzinie farmakowigilancji:

• Produkty oparte na syntezie chemicznej, a więc leki niskomolekularne
• Leki pochodzenia roślinnego, suplementy żywnościowe oraz ziołolecznictwo i medycyna alternatywna
• Produkty krwiopochodne
• Leki wykazujące pochodzenie biologiczne lub złożone z żywych komórek (antygeny, szczepionki)
• Produkty medyczne
• Leki o niskiej wartości leczniczej oraz podróbki leków

Dopuszczenie leków 

Procedura dopuszczenia nowego leku ma bardzo istotne znaczenie. To czy dany farmaceutyk jest skuteczny i nie budzi zastrzeżeń, a także czy wykazuje odpowiednią jakość farmaceutyczną, podlega ocenie urzędu dopuszczającego. Aby lek otrzymał dopuszczenie, producent może przedstawić wyniki własnych badań klinicznych. Badania te pomagają w zebraniu dokumentacji potrzebnej do dopuszczenia leku. Ważne jest też, gdzie dany lek ma uzyskać dopuszczenie.  

Jeżeli lek ma być tylko dopuszczony do sprzedaży w Niemczech, wówczas właściwym urzędem jest zwykle federalny instytut leków i produktów medycznych (niem. Bundesinstitut für Arzneimittel und Medizinprodukte; BfArM). Jeżeli producent sobie tego życzy, może wnioskować o dopuszczenie leku w wielu krajach jednocześnie, albo od razu we wszystkich krajach Unii Europejskiej (UE) bądź krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). 

Urząd BfArM sprawdza, czy dokumentacja dostarczona wraz z wnioskiem o dopuszczenie faktycznie potwierdza skuteczność, nieszkodliwość i jakość leku.  

Decyzja o dopuszczeniu leku do obrotu jest ważna na pięć lat. W szczególnych wypadkach jej ważność może zostać ograniczona nawet do jednego roku. Po pięciu latach sprawdza się wtedy ponownie, czy medyczne korzyści stosowania leku przewyższają możliwe ryzyko. Mianem ryzyka określa się wszelkie działania niepożądane. Opis tych działań niepożądanych znajduje się w ulotce dołączonej do opakowania leku.  Jeżeli posiadacz dopuszczenia dokona zmian w składzie leku, musi on zgłosić to do urzędu BfArM.  

Jakie są jednak testy i procedury badawcze, jakie musi przejść każdy lek zanim otrzyma dopuszczenie do obrotu?

Testy stabilności wedle zasad ICH Guidelines

Producent leku może starać się o dopuszczenie tylko wtedy, gdy jego produkt przejdzie testy stabilności określane przez dokument ICH Guidelines. Sprawdza się przy tym skuteczność, trwałość, a także warunki przechowywania leku. Stabilność leku należy do najważniejszych kryteriów oceny leku, a zarazem do najbardziej krytycznych.  

Każdy podmiot, który zamierza wprowadzić nowy produkt farmaceutyczny na danym rynku, musi wcześniej przejść te same, szeroko zakrojone badania skuteczności, trwałości i warunków przechowywania tegoż farmaceutyku. Bez pomyślnego wyniku badań wedle wytycznych ICH
nie da się wprowadzić żadnego przewidzianego dla ludzi leku na objętych tym wymogiem rynkach. Dla produktów weterynaryjnych istnieją odrębne wytyczne ICH. 

Oto cztery wielkie cele, które udało się osiągnąć dzięki wytycznym ICH: 

• Ujednolicenie warunków technicznych i procedur badań poprzedzających dopuszczenie leku
• Zapewnienie maksimum bezpieczeństwa, skuteczności i jakości leków
• Leki nie muszą przechodzić wielokrotnie tych samych badań przed dopuszczeniem na tym czy innym rynku
• Ograniczenie do minimum konieczności eksperymentów na zwierzętach

Aby móc przedstawić dowód, że testy przeprowadzono ściśle według wytycznych ICH, potrzebne są protokoły, które potwierdzają zgodność testów z tzw. zasadami GMP. Protokoły takie należy przedstawić do wglądu właściwym urzędom ds. kontroli leków, jak np. amerykańska agencja FDA, czy BfArM w Niemczech. 

Parę słów o „dobrej praktyce w produkcji leków” (GMP) 

Jakie wymagania muszą spełniać testy stabilności w myśl zasad Good Manufacturing Practice (GMP)? 

GMP to inaczej „Dobra Praktyka Produkcyjna” (Good Manufacturing Practice) w produkcji leków. Zasady GMP są zapisane w krajowych i międzynarodowych kompendiach. Do najistotniejszych punktów GMP można zaliczyć wysokie wymagania pod względem:

• higieny,
• pomieszczeń,
• wyposażenia,
• dokumentacji,
• kontroli.

Termin GMP zyskuje coraz bardziej na znaczeniu od momentu wejścia w życie rozporządzenia w sprawie producentów leków i substancji leczniczych (niem. Arzneimittel- und Wirkstoffherstellerverordnung; AMWHV). Zasady GMP zapewniają bezpieczeństwo produkcji farmaceutycznej i dlatego nie mogą być pod żadnym pozorem zaniedbywane.